Histamina – mediator o wielu obliczach. Wsparcie naturalne metabolizmu histaminy..

Niedostępy w Polsce

....

Mikroelementami wspierającymi aktywność DAO są miedź, cynk, mangan, magnez i siarka [11]. Natomiast wapń i cynk stabilizują aktywność komórek tucznych, czyli głównego magazynu histaminy w organizmie [11]. Dodatkowo u pacjentów z obniżoną tolerancją histaminy istotne jest uszczelnienie bariery jelitowej i obniżenie stanu zapalnego, w tym celu warto wzbogacić dietę o kurkuminę, kadzidłowiec, mirrę i przebadane szczepy probiotyczne.

Artykuł z FoodForum  Anna Basińska , Mirosława Gałęcka

Histamina jest aminą biogenną, pełniącą wiele funkcji w organizmie człowieka. Receptory dla histaminy H1-H4 posiadają komórki nerwowe, limfatyczne, komórki mięśni gładkich w naczyniach, macicy i w mięśniach serca. Histamina jest neuroprzekaźnikiem i głównym czynnikiem wyzwalającym wstrząsu anafilaktycznego. Problem nietolerancji histaminy dotyczy ok. 1% populacji, w większości są to kobiety. Warto pamiętać, że poza dietą ubogohistaminową należy sprawdzić stosowane leki oraz zastosować wspierającą terapię (cynk, probiotyki, witamina C i witamina B6). 

Wprowadzenie

Histamina należy do grupy amin biogennych, niezbędnych w organizmie człowieka. Mimo że histamina występuje w organizmie w niewielkich ilościach, jej znaczenie w wielu procesach fizjologicznych jest bardzo istotne.

Organizm wytwarza histaminę, na drodze dekarboksylacji, z histydyny, aminokwasu egzogennego występującego w większości białek. Może też powstawać z aminokwasów aromatycznych. Jednocześnie histaminę przyjmujemy w pokarmach. Niektóre substancje mogą nasilać wydzielanie histaminy lub zmniejszyć aktywność enzymu ją rozkładającego. Histamina powstaje w różnych tkankach lub jest wychwytywana z krwiobiegu, a następnie magazynowana w komórkach. Głównym magazynem histaminy w organizmie człowieka są komórki tuczne oraz komórki zasadochłonne (bazofile), a w mniejszych ilościach również w makrofagach, płytkach krwi i limfocytach.

Mimo że histamina występuje w organizmie w niewielkich ilościach, jej znaczenie w organizmie ludzkim jest bardzo istotne. Jest uwalniana z komórek przy udziale wielu czynników w związku z jej rolą w organizmie [1, 2]. 

Rola i różne oblicza histaminy

Histamina pełni wiele funkcji w organizmie, jest neuroprzekaźnikiem, ma wpływ na układ endokrynologiczny i immunologiczny. Najważniejszą funkcją, jaką pełni histamina w naszym organizmie, jest funkcja ochronna. Histamina odpowiada za wzrost tempa gojenia się ran, różnicowanie i podział komórek, np. tkanki łącznej, oraz jest istotna dla prawidłowego rozwoju płodu. Co więcej, korzystnie wpływa na napięcie mięśni gładkich, w oskrzelach, żołądku, jelitach i macicy oraz bierze udział w wydzielaniu hormonalnym przedniego płata przysadki czy pobudzaniu wydzielania soku żołądkowego [1, 2, 4].

Z drugiej strony, histamina jest głównym mediatorem reakcji alergicznych, w tym anafilaksji związanej z alergią IgE-zależną. Uwalnia się przy degranulacji komórek tucznych, czyli ziarnistości, z komórek biorących udział w zwalczaniu alergenów. Sygnałem aktywującym jest połączenie się receptorów komórek tucznych z kompleksem przeciwciało IgE i antygen. Uwolnienie dużej ilości histaminy powoduje rozszerzenie naczyń i zwiększenie przepuszczalności ich ścian, woda przedostaje się do osocza i przestrzeni okołonaczyniowej, co powoduje zaczerwienienie skóry i obrzęk. Następnie rozwija się stan zapalny w celu zwalczenia alergenu lub patogenu. Histamina jest też wydzielania niezależnie od IgE pod wpływem niektórych cytokin, np. IL-3, IL-33, toksyn, ligandów TLR (patogenów, np. bakteryjnych) oraz innych czynników fizycznych i chemicznych, np. alkoholu czy leków [3, 4].

Histamina wiąże się ze swoistymi receptorami (H1-H4) w wielu tkankach. Receptory H1 zlokalizowane są w naczyniach krwionośnych, mięśniach gładkich, sercu, w układzie oddechowym, w limfocytach i komórkach dendrytycznych, hepatocytach oraz w ośrodkowym układzie nerwowym. Jego pobudzenie wywołuje skurcz mięśni, rozszerzenie naczyń i zwiększenie ich przepuszczalności oraz wydzielanie śluzu. Odpowiada za efekt alergiczny, czyli swędzenie, ból, stan zapalny, skurcze mięśni oskrzeli i regulację temperatury ciała. Pobudzenie H1R wspiera różnicowanie limfocytów Th1, natomiast H2R hamuje proliferację limfocytów Th1 i Th2 oraz wspomaga ekspansję limfocytów regulatorowych [5]. Receptory H2 znajdują się na powierzchni komórek w żołądku, sercu, macicy. Odpowiada za przyspieszenie bicia serca, wydzielanie soków żołądkowych i śluzu oskrzelowego. Receptory H3 posiadają komórki nerwowe w drogach oddechowych, przewodzie pokarmowym i ośrodkowym układzie nerwowym. H3 regulują uwalnianie histaminy w nerwach i przekazywanie impulsów między komórkami układu nerwowego. Receptor H4 znajduje się w komórkach szpiku kostnego, śledzionie, grasicy, głównie na powierzchni białych krwinek (Treg, NK, komórkach dendrytycznych i eozynofilach). Odpowiada za regulację funkcjonowania układu odpornościowego, w tym aktywację lub inhibicję wymienionych komórek odpornościowych [3, 4]. W mózgu histamina była dotychczas postrzegana jako neuroprzekaźnik, ale nowe dowody potwierdzają jej udział w modulowaniu wrodzonej odpowiedzi immunologicznej. Histamina moduluje uwalnianie mediatorów stanu zapalnego, a mianowicie tlenku azotu, cytokin i chemokin, przez komórki mikrogleju i komórki układu immunologicznego, co sprzyja śmierci neuronów dopaminergicznych. Jej plejotropowe działanie, od neuroprzekaźnictwa po stany zapalne, potwierdza jej kluczowy udział w szerokiej gamie czynności fizjologicznych mózgu, a także w patogenezie kilku chorób neurodegeneracyjnych (stwardnieniu rozsianym, chorobie Alzheimera) [6]. Badania te mogą pomóc odnaleźć nowe zastosowania farmakologiczne histaminy i/lub leków przeciwhistaminowych, szczególnie w kontekście również choroby Parkinsona [6].

Tabela 1. Produkty bogate w histaminę i stymulujące uwolnienie histaminy [11]

Produkty bogate w histaminę	Produkty stymulujące uwalnianie histaminy
alkohole (wino, piwo, szampan)	alkohole (wino, piwo)
mleko i przetwory mleczne	fermentowane produkty mleczne (jogurty, kefiry, maślanka, kwaśne mleko)
sery (twarde i półtwarde, pleśniowe, topione)	niektóre zioła (rumianek, szałwia, bratek, kora wierzby, mięta, lipa, owoc dzikiej róży)
niektóre warzywa (pomidor, kapusta, szpinak, sałata, bakłażan, groch, fasola, soczewica, bób)	niektóre warzywa (ziemniak, pomidor, ogórek, groch, rzodkiewka, cukinia, por, kukurydza, marchewka, burak, szpinak, seler, papryka, sałata)
warzywa konserwowe i kiszone	warzywa kiszone, grzyby (pieczarki)
niektóre owoce (truskawki, maliny, jagody, śliwki, winogrona, ananasy, cytrusy, awokado, banany, czereśnie)	niektóre owoce (truskawki, jeżyny, jagody, porzeczki, daktyle, kiwi, jabłka, śliwki, wiśnie, banany, arbuzy, melony, cytrusy, ananasy, morele, brzoskwinie, winogrona)
owoce suszone, kandyzowane i konserwowe (rodzynki)	owoce suszone, kandyzowane i konserwowe (śliwki, morele, daktyle, rodzynki, figi)
napoje (kawa, herbata, soki warzywne, coca-cola)	soki owocowe i warzywne, napoje gazowane
słodycze (nugat, czekolada, marcepan, marmolada)	słodycze i przekąski (karmel, nugat, czekolada, gumy do żucia, miód)
ocet i jego przetwory (majonez, keczup)	ocet i jego przetwory (majonez, keczup)
produkty zbożowe i na bazie drożdży	produkty zbożowe, nasiona i orzechy (soja, orzechy ziemne, migdały)
czerwone mięso i wysokoprzetworzone wędliny (salami, peperoni), podroby, konserwy	konserwy mięsne, pasztety
ryby, w tym marynowane i wędzone, konserwy rybne, owoce morza (makrela, sardynki, śledzie, tuńczyk, kawior, małże, ostrygi, kraby)	ryby marynowane, solone i wędzone
niektóre przyprawy (curry)	niektóre przyprawy (cynamon, curry, pieprz, oregano, papryka, kminek, bazylia, liść, laurowy, ziele angielskie, rozmaryn, estragon, gałka muszkatołowa)
grzyby	dodatki spożywcze (barwniki, konserwanty, przeciwutleniacze, substancje, wzmacniające smak)

Tabela 2. Inhibitory enzymu DAO [12–14]

Grupa leków	Substancje lecznicze
antyarytmiczne	chinidyna, propafenon, werapamil
antybiotyki	cefuroksym, izoniazyd, doksycyklina, kwas klawulonowy
bronchodylatacyjne	aminofilina, teofilina
mukolityki	acetylocysteina, ambroksol
przeciwwymiotne	metoklopramid, prometazyna
psychiatryczne	amitryptylina, diazepam, inhibitory MAOA, haloperidol
zwiotczające	alkuronium, pankuronium, Dtubokuraryna
inne	akryflawina, chlorochina, cimetydyna, dihydralazyna, estrogeny, furosemid, metamizol

Nietolerancja histaminy

Regulacja stężenia histaminy w organizmie jest możliwa dzięki dwóm enzymom: diaminooksydazie (DAO) oraz N-metylotransferazie histaminowej. Podstawowym enzymem eliminującym nagromadzoną zewnątrzkomórkowo histaminę jest DAO. Enzym ten występuje w strukturach pęcherzykowych w nabłonku i odpowiada za wychwyt histaminy z pożywienia, działanie drugiego, czyli N-metylotransferazy histaminowej, nie wychodzi poza komórkę [1, 2]. Najwyższa aktywność DAO została zaobserwowana w jelicie cienkim, okrężnicy i nerkach. Reakcja nadwrażliwości na histaminę jest związana z niedoborem DAO lub jej zmniejszoną reaktywnością, wynikające z nich objawy określa się mianem nietolerancji histaminy. Ze względu na szerokie rozpowszechnienie receptorów histaminowych objawy są zróżnicowane i mogą dotyczyć różnych układów oraz mieć różny przebieg, od łagodnego, aż do zagrażającego życiu. Do głównych objawów należą: zmiany skórne (świąd, pokrzywka, zaczerwienienie skóry), ze strony układu oddechowego (wodnisty katar, kichanie, kaszel, świszczący oddech), krwionośnego (tachykardia, hipotensja, ból w klatce piersiowej), ze strony układu pokarmowego (bóle brzucha, biegunki, wzdęcia), nerwowego (bóle głowy, zmęczenie, niepokój, rozdrażnienie, napady lęku), pierwotne bolesne miesiączkowanie i/lub ogólnoustrojowo obrzęk naczynioruchowy [7–11]. Szacuje się, że problem nietolerancji histaminy dotyczy 1% społeczeństwa, w tym 80% to kobiety. Ze względu na niektóre objawy często to schorzenie określa się mianem pseudoalergii [11]. 

Podstawowe informacje o leczeniu i diecie w nietolerancji histaminy

W leczeniu nietolerancji histaminy kluczowa jest dieta ubogohistaminowa. Najczęściej eliminowanymi produktami bogatymi w histaminę są sery, alkohole, pomidory, truskawki, ryby i owoce morza, czerwone mięso i wysokoprzetworzone wędliny, takie jak salami, peperoni (tabela 1). Procesami zwiększającymi zawartość histaminy w produktach są: wędzenie, fermentacja, suszenie i dojrzewanie. Należy pamiętać, że tolerancja i wyzwalająca objawy wartość może różnić się u poszczególnych pacjentów. W związku z tym duże zastosowanie mają u pacjentów z nietolerancją histaminy dzienniczki żywieniowe. U niektórych dodatkowo stres lub zmiany temperatury sprzyjają wydzielaniu histaminy [11]. 

Niestety, jest też wiele leków powodujących zwiększone wydzielanie histaminy lub hamujące aktywność DAO (tabela 2). 

Dodatkowe wsparcie w leczeniu nietolerancji histaminy

Jak wiadomo, w jelitach zachodzą przemiany histaminy dostarczonej z pokarmów, to tu aktywność enzymu DAO powinna być największa. Najnowsze badania sugerują związek między zaburzeniami mikrobioty jelitowej, nadmierną podażą amin biogennych i niektórymi schorzeniami układu pokarmowego a hamowaniem aktywności enzymu DAO [7, 8, 11]. Badania wykazały, że histamina powstaje również w wyniku aktywności części bakterii wchodzących w skład mikrobioty. Są to bakterie proteolityczne, głównie Proteus morgani, Klebsiella pneumoniae, Enterobacter aerogenes, Clostridum perfringens, Morganella morgani, Pseudomonas fluorescens, Seratia spp. oraz Citrobacter, Hafnia alvei i E. coli [3, 4]. Warto też pamiętać, że większość komórek układu immunologicznego, w tym komórki dendrytyczne i komórki tkanek limfatycznych związanych z jelitem (GALT) i śluzówkami (MALT), posiadają receptory dla histaminy, czyli są na nią wrażliwe. Dlatego zasadne jest, poza zastosowaniem odpowiedniej diety, podjęcie terapii wspierającej barierę jelitową, stabilizację układu odpornościowego, w tym komórek tucznych, i poprawę aktywności enzymu DAO. Środkami o działaniu przeciwhistaminowym są bioflawonoidy, takie jak kwercytyna, antygen Escherichia coli, witamina C i witamina B6 oraz leki blokujące receptory H1.

Mikroelementami wspierającymi aktywność DAO są miedź, cynk, mangan, magnez i siarka [11]. Natomiast wapń i cynk stabilizują aktywność komórek tucznych, czyli głównego magazynu histaminy w organizmie [11]. Dodatkowo u pacjentów z obniżoną tolerancją histaminy istotne jest uszczelnienie bariery jelitowej i obniżenie stanu zapalnego, w tym celu warto wzbogacić dietę o kurkuminę, kadzidłowiec, mirrę i przebadane szczepy probiotyczne.

 

Bibliografia

O’Mahony L., Akdis M., Akdis C.A. Regulation of the immune response and inflammation by histamine and histamine receptors. Journal of Allergy and Clinical Immunology 2011; 128(6): 1153–1162.

Michalczuk M., Sybilski A.J. Nietolerancje pokarmowe. Pediatria i Medycyna Rodzinna 2010; 6(3): 189–193.

Jedra M. Histamina i inne aminy występujące w żywności. Roczniki Państwowego Zakładu Higieny 1988; 39(6).

Borriello F., Iannone R., Marone G. Histamine release from mast cells and basophils. Histamine and Histamine Receptors in Health and Disease 2017; 121–139.

Barcik W., Wawrzyniak M., Akdis C.A., O’Mahony L. Immune regulation by histamine and histamine-secreting bacteria. Current opinion in immunology 2017; 48, 108–113.

Rocha S.M., Pires J., Esteves M., Graça B. Bernardino L. Histamine: a new immunomodulatory player in the neuron-glia crosstalk. Frontiers in cellular neuroscience, 2014; 8, 120.

Maintz L., Novak N., Histamine and histamine intolerance. Am J Clin Nutr 2007; 85: 1185–1196.

Gałęcka M., Szachta P. Alergia czy nietolerancja histaminy – podobieństwo kliniczne odmiennych typów nadwrażliwości pokarmowej. Dermatol Prakt 2014; 1.

Skypala I.J., Williams M., Reeves L. i wsp. Sensitivity to food additives, vasoactive amines and salicylates: a review of the evidence. Clin Transl Allergy 2015; 5: 34.

Millichap J.G., Yee M.M., The diet factor in pediatric and adolescent migraine. Pediatr Neurol 2003; 28: 9–15.

Kacik J., Wawrzyniak A., Rakowska M., Kalicki B. Objawy pseudoalergii a zaburzenia metabolizmu histaminy. Pediatria i Medycyna Rodzinna 2016; 12(3), 234–241.

Morel F., Surla A., Vignais P.V., Purification of human placenta diamine oxidase. Biochem Biophys Res Commun, 1992; 187 (1): 178–186.

Sattler J., Hesterberg R., Lorenz W. i wsp. Inhibition of human and canine diamine oxidase by drugs used in an intensive care unit: relevance for clinical side effects? Agents Actions, 1985; 16 (3–4): 91–104.

Piwowarek K., Kruszewski J. Zespoły nietolerancji amin biogennych. Część I. Histamina i nietolerancja histaminy 2017; 3: 306–316.