Ferrytyna a stan zapalny. Gospodarka żelazowa w organizmie.

 

https://compl-eat.pl/ferrytyna-jako-magazyn-zelaza-nie-daj-sie-oszukac/

ŻELAZO

Niestety ten parametr nie powie Ci nic o tym, jakie są Twoje zapasy żelaza. Możesz mieć anemię z niedoboru żelaza i jednocześnie mieć żelazo w normie, dlatego badając wyłącznie żelazo nie jesteśmy w stanie wykluczyć anemii. Jeśli masz żelazo we krwi w normie, to znaczy, że prawidłowo je wchłaniasz, a niekoniecznie oznacza to jednocześnie, że ZAPASY żelaza w organizmie są prawidłowe. Żelazo jest parametrem chwilowym i należy o tym pamiętać, że dziś może być w normie, za dwa dni poniżej normy.

To badanie jest refundowane (prywatnie to koszt jedynie 12 zł).

Jednak w praktyce, określając parametry gospodarki żelazowej, szczególnie warto przyjrzeć się ferrytynie. Zaraz po określeniu poziomu żelaza we krwi, jest to jeden z najczęściej zlecanych biomarkerów, świadczących o zapasach żelaza.

FERRYTYNA

Jest informatorem o zapasach żelaza. To jeden z najważniejszych testów, jakie warto wykonać u osób przewlekle przemęczonych, z brakiem energii, ospałością, przerzedzającymi się włosami czy niedoczynnością tarczycy. Ferrytyna jest formą magazynów żelaza, a badanie poziomu ferrytyny pomoże stwierdzić, czy twoje zapasy żelaza są prawidłowe. Jeśli masz objawy niedoczynności tarczycy pomimo prawidłowego poziomu hormonów ft3 i ft4 we krwi, koniecznie sprawdź poziom własnej ferrytyny. A najlepiej sprawdź ferrytynę, nawet jeśli nie masz problemów z tarczycą! Co ciekawe, możesz mieć anemię z niedoboru żelaza, choć nie zawsze morfologia będzie w stanie to wykazać, a więc będąc w stanie anemii Twój poziom hemoglobiny, czy całkowita liczba czerwonych krwinek wciąż może być w normie, czyli morfologia wyjdzie idealnie. Badanie ferrytyny jest w stanie odzwierciedlić zasoby żelaza w organizmie. Ferrytyna poniżej 30 zwykle świadczy już o ubogich zapasach żelaza i wiąże się z koniecznością jego uzupełnienia, w szczególności u osób ze złym samopoczuciem. Myślisz, że ferrytyna powyżej górnej granicy normy oznacza całkiem pokaźny zapas żelaza, który wystarczy na dłużej? Nic bardziej mylnego! Jeśli Twoje poziomy ferrytyny wykraczają poza górną granicę normy może to sugerować stan zapalny, aktywne infekcje, czy być wynikiem przyjmowanych suplementów i nie zawsze oznacza, że zapasy żelaza są wysokie, ale o tym za chwilę.

Niestety to badanie nie jest refundowane, a więc nie dostaniesz na nie skierowania od swojego lekarza. Wykonasz je w laboratorium za około 35zł.

HEMOGLOBINA, HEMATOKRYT

Podstawowy parametr potwierdzający niedokrwistość, jednak niewystarczający do wykluczenia niedokrwistości. Przy prawidłowej hemoglobinie i jednoczesnych brakach żelaza w organizmie również można stwierdzić anemię, z tym że jest to forma anemii utajonej.

MCV

Objętość krwinek czerwonych. Co mówi Ci ten parametr? Obniżone MCV występuje często przy niedoborze żelaza czy witaminy B6, natomiast podwyższony parametr MCV może wskazywać na niedobór innych witamin z grupy B. Problem zaczyna się, gdy cierpisz na jedno i drugie, wtedy MCV wyjdzie w normie pomimo braku żelaza i witamin z grupy B, jak m.in. przy niedoborze witaminy B12.

MCH

Waga hemoglobiny w krwince. Zarówno niski jak i wysoki parametr może wskazywać na anemię, czy niedobór żelaza, witaminy B6, miedzi, kwasu foliowego.

MCHC

Koncentracja hemoglobiny w krwince. Podobnie jak parametr MCV i MCH wskazuje na różne niedobory w związku z anemią, czy anemią w przebiegu chorób przewlekłych.

RDW

Powie Ci, czy Twoje krwinki są podobnej wielkości, czy różnią się rozmiarami. W zależności od pozostałych parametrów i przyjmowanych suplementów wynik RDW wykraczający poza normę nie zawsze świadczy o patologii, a nawet niekiedy jest pożądany!

TRANSFERYNA

Białko, które reguluje stężenie jonów żelaza we krwi. Wyższy poziom – zwykle to znak, że żelaza zaczyna brakować, a więc organizm wzmacnia siły, żeby zwiększyć intensywność jego wiązania. Jej stężenie w osoczu zmienia się dopiero, gdy zapasy żelaza są wyczerpane. Również obniżony poziom transferyny może świadczyć o niedokrwistości z braku żelaza, ostrych stanach zapalnych, czy niedożywieniu. Zwykle towarzyszy przewlekłym chorobom.

TIBC

Całkowita zdolność wiązania żelaza – parametr będzie podwyższony podobnie jak transferyna, często idą ze sobą w parze.

WYSYCENIE TRANSFERYNY

Będzie niskie, gdy brakuje żelaza.

Jeśli szukasz pełnej listy badań, które mogą być pomocne w celu znalezienia przyczyn braku przewlekłych niedoborów żelaza czy ferrytyny, zacznij od tego poradnika.

 

JAKIE SĄ OBJAWY NISKIEJ FERRYTYNY (BRAK ZAPASÓW ŻELAZA) ?

• Brak energii
• Niemożliwość skończenia treningu
• Częste bóle głowy
• Zawroty głowy
• Szybkie męczenie się
• Szybka męczliwość mięśni
• Przewlekłe zmęczenie
• Problemy z koncentracją
• Niska efektywność w pracy, słaba pamięć, trudne wchłanianie nowej wiedzy
• Zimne dłonie i stopy
• Zespół niespokojnych nóg
• Kruche paznokcie
• Wypadające włosy
• Objawy podobne jak przy niedoczynności tarczycy, czy wyczerpanych nadnerczach
• Nadmierna senność
• Ospałość z rana

 

PRZYCZYNY NISKIEGO ŻELAZA I FERRYTYNY:

• Brak żelaza w diecie, wybiórczość pokarmowa, unikanie produktów odzwierzęcych czy nieumiejętnie prowadzona dieta roślinna. Żelazo ze źródeł odzwierzęcych (żelazo hemowe) wchłania się dużo efektywniej niż żelazo roślinne (niehemowe). Dlatego też łatwej o braki żelaza, gdy nie mamy w diecie źródeł żelaza hemowego. Kompleksowy jadłospis oraz porady na podniesienie poziomu żelaza znajdziesz w poradniku “Jadłospis i porady na niską ferrytynę i żelazo”.
• Nadmiar produktów zawierających składniki utrudniające wchłanianie żelaza (duża ilość zbóż, warzywa strączkowe, popijanie posiłków kawą, herbatą, winem).
• Nadmiar szczawianów w diecie (szpinak, szczaw, rabarbar czy jarmuż).
• Niedobór kwasu solnego lub podwyższone pH soków żołądkowych. Odpowiednio kwaśne pH soków żołądkowych jest podstawowym warunkiem efektywnej absorbcji żelaza do krwi.
• Przyjmowanie leków zmniejszających wydzielanie kwasu solnego (tzw. leki „osłonowe”, czyli inhibitory pompy protonowej, ranitydyna, famotydyna, leki na bazie sodu i węglanów).
• Stan zapalny śluzówki żołądka, który uniemożliwia efektywne trawienie białek pokarmowych, a także hamuje produkcję kwasu solnego przez komórki śluzówki.
• Choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy.
• Stany po resekcji żołądka.
• Stan zapalny ogólnoustrojowy spowodowany np. przewlekłymi infekcjami, przewlekłą chorobą czy procesem autoimmunologicznym. W takiej sytuacji organizm produkuje substancje, które celowo mają ograniczyć wchłanianie żelaza dla Twojego bezpieczeństwa.
• Niedobór miedzi – miedź jest niezbędna dla wchłaniania żelaza w komórkach jelita. Do niedoboru miedzi może doprowadzić długotrwała suplementacja preparatami z cynkiem lub witaminą C.
• Jakiekolwiek stany zapalne jelit (przewlekłe problemy jelitowe, celiakia czy IBD).
• Zespół upośledzonego wchłaniania spowodowany złym stanem komórek przewodu pokarmowego (np. na skutek infekcji pasożytniczych czy dysbiozy).
• Przewlekłe biegunki, które wpływają na szybkość pasażu jelitowego, przez co organizm nie nadąża ani z trawieniem pokarmu, ani ze wchłanianiem żelaza.
• Krwawienia z przewodu pokarmowego, które powodują ucieczkę krwi (a wraz z nią żelaza).
• Guzki krwawnicze w fazie aktywnej (ucieczka krwi).
• Pasożyty obecne w przewodzie pokarmowym, które często utrudniają wchłanianie składników odżywczych, niszczą kosmki jelitowe lub żywią się składnikami z krwi.
• Zwiększona utrata żelaza (ciąża, obfite miesiączki, mięśniaki, rany, krwawienia)

Jak widzisz, przyczyn niedoboru żelaza we krwi może być wiele. Warto przeanalizować stan swojego zdrowia i wykonać badania w kierunku znalezienia głównej przyczyny problemu. Nie chodzi przecież o to, aby wszelkimi sposobami podnosić poziom żelaza we krwi, ale znaleźć przyczynę. Leczenie nie polega na nalewaniu wody do dziurawego wiadra😊 Jeśli nie wiesz od czego zacząć, zacznij od wysokożelazowej diety i suplementacji.

O TYM, JAK STAN ZAPALNY ZMIENIA TWOJE WYNIKI

Jednym z czynników, od których nie spodziewałeś się, że wpłynie na Twoją gospodarkę żelazem, jest stan zapalny.

W 2000 roku naukowcy odkryli związek zwany hepcydyną i uznali go za „główny regulator” metabolizmu żelaza. Zasadniczo hepcydyna kontroluje, czy żelazo może dostać się do i z komórek. Wpływa to na kilka kluczowych procesów związanych z metabolizmem żelaza:

• Wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego
• Recykling żelaza z uszkodzonych struktur
• Utylizacja żelaza z zapasów ferrytyny

Zazwyczaj poziom hepcydyny wzrasta, gdy występuje wysoki poziom krążącego żelaza. Zmniejsza to wchłanianie żelaza z pożywienia, zmniejsza ilość odzyskanego żelaza uwalnianego do systemu i przekształca więcej żelaza w formę magazynową – ferrytynę. Wszystko to pomaga chronić organizm przed przeciążeniem żelazem.  W przypadku stanu zapalnego, zmianie ulega produkcja hepcydyny, czyli następuje jej wzrost.

 

ŻELAZNA WALKA

Wzrost odpowiedzi na stany zapalne pomaga naszemu organizmowi w obronie przed atakującymi patogenami. Zagraniczni najeźdźcy, tacy jak bakterie i wirusy, potrzebują żelaza, aby przetrwać i rozwijać się, tak jak my. Dlatego organizm reaguje zwiększeniem hepcydyny i usunięciem dużej ilości żelaza z krążenia, więc nie jest ono dostępne dla „najeźdźców”, zasadniczo hamując ich zdolność do wzrostu i replikacji. Wynik? Dużo żelaza jest składowane i przekształcane w ferrytynę. Stąd myślisz, że Twój poziom zapasów jest wysoki, ponieważ ferrytyna jest wysoko, jednak podniesiony jej poziom to najczęściej patologiczny stan wywołany infekcją.

Ferrytyna jest zwykle dobrą miarą ogólnego stanu zapasów żelaza, ale w przypadku awarii, czyli sytuacji zapalnych, działa jako odpowiedź immunologiczna, a nie jako marker poziomu żelaza i nie można o tym zapominać. Warto spojrzeć na parametr białych krwinek. Podwyższenie poziomu markerów białych krwinek może również oznaczać, że organizm walczy z infekcją, a zatem wytwarza odpowiedź immunologiczną. To białe krwinki pomagają zwalczać patogeny, które atakują organizm, dlatego analizując morfologię wraz z ferrytyną, możesz sprawdzić o czym mówi wysoki/prawidłowy poziom ferrytyny i czy na pewno nie jest wywołany infekcją.

 

GDY WĄTROBA PADA

Ferrytyna  jest przechowywana w wielu typach komórek, w tym w komórkach wątroby. W przypadku uszkodzenia wątroby z jakiejkolwiek przyczyny, ferrytyna przedostaje się do krwi. Dlatego poziom ferrytyny w surowicy może być pośrednim pomiarem martwicy wątroby. W jednym z badań w „Hemochromatosis and Iron Overload Screening (HEIRS)”, wykazano, że ferrytyna jest zastępczym markerem obecności wirusowego zapalenia wątroby.

 

ŻELAZO W NORMIE, A FERRYYTNA NISKO – JAK TO MOŻLIWE?

Rozwój anemii z niedoboru żelaza jest procesem stopniowym. Jeśli organizm nie pobiera wystarczającej ilości żelaza, najpierw wykorzystuje żelazo, które jest przechowywane w tkankach (tj. ferrytynę) i poziom ferrytyny we krwi zacznie spadać. Jeśli nie zostanie dostarczone wraz z pokarmem do krwi, zmagazynowane żelazo zaczyna się wyczerpywać, ponieważ jest wykorzystywane na bieżąco do produkcji czerwonych krwinek. We wczesnych stadiach niedoboru żelaza poziom żelaza we krwi może być normalny, podczas gdy jego forma służąca jako magazyn, a zatem poziom ferrytyny, zacznie się zmniejszać. Organizm zawsze dąży do równowagi, dlatego w takim przypadku ważniejszy jest parametr żelaza i utrzymanie go na dobrym poziomie. O innych przyczynach niskiej ferrytyny przy wysokich poziomach żelaza pisałam tutaj.

 

CZY SUPLEMENTACJA JEST ZAWSZE DOBRYM POMYSŁEM?

Jak wesprzeć organizm i uzupełnić utracone magazyny żelaza?

Przede wszystkim wyeliminować przyczynę, która do tego niedoboru doprowadziła. Jeśli była to niedoborowa dieta, niedokwaszony żołądek, zniszczone kosmki jelitowe, zapalenie żołądka czy celiakia – naprawienie problemu spowoduje, że organizm zacznie prawidłowo na nowo wchłaniać żelazo, a jego wzrost we krwi wpłynie pozytywnie na uzupełnienie zapasów ferrytyny. Nierzadko jednak rozpoczynamy suplementację żelazem jeszcze zanim zastanowimy się nad tym „dlaczego mam niedobór żelaza?”.

 

Dlaczego jest to istotne?

Ponieważ czasem suplementacja żelazem, bez uwzględnienia przyczyn może nie dać efektu – czyli tak, jak dotychczas żelazo nadal nie będzie się wchłaniać. Stąd dieta i suplementacja zawierająca więcej żelaza to nie zawsze najlepszy pomysł.

Dokwaszać, czy odkwaszać?

Pomyślmy teraz, co dzieje się w przypadku, gdy twoje trawienie nie przebiega prawidłowo, a w żołądku brakuje kwasu solnego? Wyobraź sobie, że żelazo dużo lepiej wchłania się z przewodu pokarmowego w środowisku kwaśnym. Naturalne pH żołądka (zdrowego żołądka rzecz jasna!) to właśnie środowisko kwaśne. Jeśli twoja tarczyca nie działa prawidłowo, masz grzybicę przewodu pokarmowego, refluks, gazy, częste odbijania lub stosujesz wysokowęglowodanową dietę, a po produktach mięsnych i z większą ilością białka czujesz się źle, zacznij nie od przyjmowania preparatów z żelazem, a od sprawdzenia możliwości wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego. Być może śluzówka twojego żołądka jest naruszona, przez co pH soków żołądkowych nie będzie dostateczne kwaśne dla optymalnego wiązania żelaza.

Zapalenie żołądka czy przyjmowanie leków blokujących wydzielanie kwasu solnego zawsze zmniejsza efektywność trawienia i wiązania żelaza.

Więcej objawów, które mogą świadczyć o stanie zapalnym żołądka znajdziesz tutaj. Jeśli masz stwierdzony stan zapalny lub twoje objawy są zgodne z tymi, których doświadczają osoby z zapaleniem śluzówki żołądka, zacznij od naprawy śluzówki.

Kompleksowy przewodnik po regeneracji błony śluzowej żołądka wraz z gotowym jadłospisem na 14 dni w kilku wersjach kalorycznych (1800-2200 kcal) znajdziesz tutaj.

 

Infekcje – czyli, jak dzielisz się żelazem z innymi

Jednym z czynników, które należy wyeliminować są infekcje pasożytnicze i infekcja helicobacter pylori. Co ciekawe, zwierzęta zarażone tęgoryjcem (pasożyt) i karmione umiarkowanymi ilościami żelaza stały się bardziej chore i bardziej anemiczne niż te, które jedzą bardzo mało żelaza. Dlatego niektóre osoby przy niskożelazowej niedoborowej diecie czują się może nie najlepiej, ale po wprowadzeniu suplementacji żelazem ich stan ulega pogorszeniu! Doświadczyłeś zaparć po rozpoczęciu suplementacji sztucznymi preparatami żelaza? No, to jesteś na to żywym przykładem.

Jak profesor pediatrii i chorób pasożytniczych Michael Cappello mówi – zależność między poziomem żelaza, a intensywnością infekcji tęgoryjcami przypomina krzywą dzwonową: przy bardzo niskim i bardzo wysokim poziomie żelaza pasożyt nie radzi sobie zbyt dobrze, ale szaleje na średnim poziomie. Cappello podejrzewa, że ​​wysoki poziom żelaza może zatruwać tęgoryjce, a niski poziom żelaza zapobiega przekształcaniu się robaków w ich dorosłe formy ssące krew. Dodaje, że zwiększenie poziomu żelaza u zarażonych osób za pomocą suplementów może sprawić, że będą one idealne dla rozwoju i cyklu życiowego głodnych tęgoryjców.

Pasożyty, które przyczepiają się do struktur jelit zaczynają ssać krew i składniki odżywcze, wpływając na wyczerpanie zapasów żelaza i blokując jego wchłanianie we krwi. Czyli pasożyt podkrada Twoje żelazo. Wtedy myślisz sobie – no to dostarczę jeszcze więcej żelaza do krwi, żeby w końcu wystarczyło i dla pasożytów, i dla mnie. Po dostarczeniu do organizmu większej ilości żelaza, problem nabiera mocy. Choć prawda jest taka, że pasożyty są w stanie wywołać nawet choroby nowotworowe i odpowiadają za wieloletnie biegunki, to i tak większość z nas nadal nie wierzy w pasożyty lub robi badania które nie mają żadnej wartości diagnostycznej, a wykrycie pasożyta graniczy z cudem.

 

Diagnostyka przyczynowa

Badania z krwi w kierunku pasożytów są wysoce wiarygodne niestety jedynie przez krótki czas od momentu, kiedy doszło do zakażenia. Niestety jednak ich cena waha się od 50 do 300 zł za jeden rodzaj przeciwciał dla jednego pasożyta. Chcąc zbadać chociażby 5 różnych pasożytów wydamy kilkaset złotych. Oczywiście jest szansa, że wynik wyjdzie dodatni, ale jest też ryzyko że wyjdzie fałszywie ujemny nawet przy aktywnej infekcji. Najpopularniejsze badania z krwi, jakie możesz wykonać w laboratorium diag.pl to giardia lamblia w klasie IgG i IgM, tasiemiec w klasie IgG, glista w klasie IgG, motylica wątrobowa w klasie IgG czy przywry (schistosomoza) w klasie IgG.

Alternatywą są badania z kału metodą PCR.

Częściej pracuję na wynikach z kału w laboratorium specjalizującym się w tego typu badaniach. Badanie zamawia się przez Internet. Wraz z zestawem pobraniowym otrzymujemy szczegółową Instrukcję. Badanie możesz wykonać w domu i przesłać pobrane próbki kurierem. Osobiście zalecam przed pobraniem próbek (wystarczy dzień przed) spożywać więcej pokarmów gorzkich np. oliwy, grejpfruta, chrzanu, gorczycy, czy wypijać herbatkę żółciopędną.

Pamiętaj, że badanie z kału również nie ma stu procentowej wykrywalności. Jeśli w laboratorium parazytologicznym nie znaleziono jajeczek pasożytów w kale, nie oznacza to, że nie masz go w organizmie. Wynik ujemny oznacza jedynie, że jajeczek czy cyst nie ma w kale i nie udało się złapać ewentualnych jajeczek z jednej próbki twojego kału, ale nie oznacza to, że na sto procent nie masz infekcji. Komu by się chciało rozmnażać 24h na dobę przez cały miesiąc?

Oprócz badań w kierunku pasożytów warto sprawdzić inne przyczyny, jak infekcje bakteryjne, grzybicze, choroby zapalne jelit, celiakia, czy zapalenie śluzówki żołądka. Jeśli masz celiakię w postaci nieklasycznej czyli utajonej, możesz zupełnie nie mieć problemów ze strony przewodu pokarmowego, jednak stan zapalny w obrębie kosmków jelitowych będzie skutkował stanem zapalnym. Kosmki jelitowe u osoby z celiakią mogą nie wchłaniać efektywnie żelaza. Co ciekawe, samo ograniczenie czy wykluczenie glutenu z diety, to nadal za mało, aby wyleczyć jelito. Potrzeby jest specjalny protokół leczniczy, który usprawni pracę przewodu pokarmowego oraz stosowanie ścisłej diety bezglutenowej. Tutaj znajdziesz specjalny poradnik po bezglutenowej diecie dla osób z celiakią i różnymi rodzajami nadwrażliwości na gluten.

Czyli sam odpowiedz sobie na pytanie, czy warto na ślepo uzupełniać żelazo i stosować co rusz nowe suplementy, czy może warto udać się na kompleksowe badania w celu znalezienia przyczyny, a następnie wprowadzić rozsądną suplementację lub nawet obyć się bez niej?

 

Suplementacja żelazem, a zdrowie jelit

Jeśli masz problem z niskimi poziomami żelaza i ferrytyny, to włączenie sztucznego żelaza w postaci leków czy suplementów może wpłynąć na stan przewodu pokarmowego i to niekoniecznie pozytywnie. Nie przypadkiem, wiele osób po suplementacji preparatami żelaza czuje znaczne pogorszenie w kwestii pracy przewodu pokarmowego. Żelazo ma znaczący wpływ na funkcjonowanie jelit poprzez różne mechanizmy.

Nadmiar żelaza w świetle jelita może być szkodliwy już dla samej błony śluzowej jelit. Skumulowane wolne formy żelaza w jelicie mogą wytwarzać toksyczne wolne rodniki, które są w stanie bezpośrednio naruszać integralność nabłonka jelitowego poprzez stres oksydacyjny.

Wystąpienie zespołu nieszczelnego jelita, czyli utrata integralności bariery jelitowej jest elementem, który przyczynia się do przewlekłego stanu zapalnego na poziomie ogólnoustrojowym, ponieważ cieknące jelito pozwala na zatruwanie organizmu metabolitami z jelit oraz toksynami produkowanymi przez bakterie. W takiej sytuacji, nawet pomimo poprawy poziomów żelaza we krwi, nie czujemy się dobrze. Co więcej, wątroba zostaje zmuszona do wykonania jeszcze cięższej pracy, ponieważ to ona jest narządem odpowiadającym za filtrowanie krwi.

Dodatkowo nadmiar niewchłoniętego żelaza podawanego doustnie staje się czynnikiem wzrostu dla prawie wszystkich chorobotwórczych bakterii, grzybów i pierwotniaków, a także wszystkich komórek nowotworowych!

 

Bezpieczna naturalna suplementacja na podniesienie żelaza i ferrytyny

Z uwagi na skutki uboczne suplementacji preparatami żelaza, zawsze proponuję alternatywę w postaci naturalnych preparatów i zwiększenia ilości naturalnego żelaza w spożywanych produktach. Takie metody nie tylko są bezpieczne, ale przede wszystkim działają i nie mają żadnych skutków ubocznych.

Jeśli Twoje jelita nie tolerują suplementów ze sztucznymi formami żelaza, stanowczo warto sięgnąć po metody naturalne.

Chcę zaoferować Ci mój przepis na sprawdzony zestaw kilku suplementów poprawiających wchłanianie żelaza ze światła jelita oraz sprzyjających podniesieniu poziomu ferrytyny.

Pełną sprawdzoną rozpiskę suplementów na podniesienie poziomu żelaza i ferrytyny znajdziesz w moim poradniku “Jadłospis i porady na niską ferrytynę i żelazo”