Oczyszczanie wątroby, jelit i detoksykacja – podejście fitoterapeutyczne i dietoterapeutyczne

 Do czynników stanowiących wyzwanie dla układu pokarmowego należy bowiem także nadmierna ilość bodźców oraz intensywne emocje, zwłaszcza te związane z utratą poczucia bezpieczeństwa (lękiem, strachem), ale też z przekraczaniem granic (złość). Przeżywanie chronicznego stresu, związanego chociażby z nadmiarem pracy, deficytem snu i odpoczynku czy silnymi emocjami, prowadzi do nierównowagi pomiędzy dwiema gałęziami autonomicznego układu nerwowego (współczulną i przywspółczulną). Dla sprawnego trawienia i przyswajania pokarmu ogromne znaczenie ma wsparcie funkcji nerwu błędnego (części przywspółczulnej układu nerwowego) [1]. 

Obecnie najczęstszą chorobą wątroby, dotyczącą 25% populacji osób dorosłych, powiązaną z nieszczelną barierą jelitową oraz z dysbiozą jelitową, jest niealkoholowe stłuszczenie wątroby [2]. Obecność tej choroby koreluje także z występowaniem zespołu metabolicznego, insulinooporności czy cukrzycy typu drugiego. To właśnie dlatego niezbędnym czynnikiem leczącym i oczyszczającym wątrobę i usprawniającym funkcjonowanie całego przewodu pokarmowego jest modyfikacja stylu życia [3].

Niezbędne eliminacje

Ważnym elementem terapii oczyszczania wątroby jest eliminacja produktów, które jej nie służą. Należą do nich: przetworzona żywność zawierająca konserwanty i wzmacniacze smaku, alkohol, wyroby cukiernicze, słodycze, smażone mięso, produkty typu fast food. Dla zdrowej pracy jelit i aktywacji wędrującego kompleksu mioelektrycznego (MMC), odpowiedzialnego za przesuwanie treści pokarmowej do dalszych odcinków przewodu pokarmowego, konieczne jest zachowywanie postów międzyposiłkowych i postów nocnych, czyli jednym słowem – niepodjadanie [4].

Dietetyczne wsparcie dla wątroby i jelit

Po eliminacji obciążających jelita i wątrobę praktyk warto wprowadzić te, które będą je wspierać. Najlepsze efekty w leczeniu NAFLD i utrzymaniu bioróżnorodności mikrobioty jelitowej, która jest kluczowa dla naszego zdrowia, daje wprowadzenie zasad diety śródziemnomorskiej, czyli takiej z dużą ilością ryb, owoców morza, warzyw, owoców, dobrej jakości tłuszczów (oliwa z oliwek), pestek oraz nasion [5]. Kluczowe jest także uzupełnienie w diecie witaminy E, witaminy D, kwasów tłuszczowych omega-3 oraz koenzymu Q10 [2]. Przydatna jest także odpowiednio dobrana probiotykoterapia oraz spożywanie produktów fermentowanych [6].

Zioła niezbędne w procesie oczyszczania wątroby i jelit

Mało jest obszarów leczenia naturalnego, w których fitoterapia byłaby tak szeroko stosowana jak właśnie w obszarze wspomagania funkcjonowania i oczyszczania wątroby i jelit. Do podstawowych surowców należą sylimaryna (ekstrakt z łupiny nasiennej ostropestu), ziele karczocha, kłącze kurkumy, surowce berberynowe, korzeń mniszka lekarskiego, ziele dziurawca, korzeń imbiru [7].

Sylimaryna ma bardzo liczne działania prozdrowotne. Działa hepatoprotekcyjnie, żółciotwórczo, żółciopędnie, rozkurczowo, detoksykująco i przeciwzapalnie. Co ogromnie ważne, reguluje pasaż treści pokarmowej i co za tym idzie – wypróżnienia. Ta właściwość ma dodatkowe lecznicze działanie, zwłaszcza przy tendencji do zaparć [8]. Sylimaryna stosowana w zespole metabolicznym i w insulinooporności zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę, dzięki czemu może odgrywać rolę w zrzucaniu nadmiernych kilogramów i aktywacji tkanki tłuszczowej [2].

Suplementacja berberyny działa pozytywnie zarówno na jelita, jak i na wątrobę. Przy niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby (NAFLD) mamy do czynienia z wysokim poziomem trójglicerydów w surowicy krwi, a berberyna ten poziom obniża [9]. Zastosowanie berberyny jest uzasadnione przy przeroście bakteryjnym w jelicie cienkim (SIBO) [10]. Zwalcza ona takie bakterie, jak: Klebsiella, Clostridium, Shigella, Salmonella, Streptococcus, Staphylococcus. Zastosowana jednocześnie z N-acetylocysteiną, która zwalcza bakteryjne biofilmy, przyczynia się do oczyszczania jelit z niepożądanych bakterii [10]. Berberyna działa także uszczelniająco na barierę jelitową, co ma niebagatelne znaczenie w przebiegu wszelkiego rodzaju chorób autoimmunologicznych. Co więcej, substancja ta, podobnie jak sylimaryna, ma działanie hipolipemizujące oraz zwiększające wrażliwość tkanek na insulinę [10].

Niezwykle wartościowym surowcem zielarskim w kontekście pracy przewodu pokarmowego, a zwłaszcza wątroby i jelit, jest karczoch. Główne zastosowanie lecznicze ma ekstrakt z liści karczocha oraz sok z karczocha. Mają one działanie żółciotwórcze, żółciopędne, wspierające trawienie, zapobiegające atonii zarówno jelit, jak i pęcherzyka żółciowego. Karczoch stymuluje także trzustkę do wydzielania soków trawiennych, dzięki czemu wspiera obróbkę enzymatyczną pożywienia, a co za tym idzie – wchłanianie substancji pokarmowych. Od strony medycznej ma działanie podobne do statyn, czyli obniżające stężenie cholesterolu [11]. We wszelkich kuracjach ziołowych wzmacniających funkcjonowanie wątroby jest włączany zaraz obok preparatów z ostropestu czy mniszka lekarskiego. Te 3 zioła to nasza mocna trójka polskich ziół [12].

Kolejną substancją pochodzenia naturalnego o silnych właściwościach leczniczych jest przebadana szeroko kurkumina, którą pozyskuje się z kłącza ostryżu długiego, czyli kurkumy. Kurkumina działa żółciopędnie, żółciotwórczo, przeciwzapalnie i przeciwutleniająco. Kłącze kurkumy stosowane jako przyprawa (suszona czy w postaci świeżej) pobudza miąższ wątroby do produkcji żółci, a jednocześnie zapobiega atonii pęcherzyka żółciowego, dzięki czemu (udrożniony przepływ żółci) może mieć miejsce oczyszczanie wątroby.

Dzięki temu mechanizmowi kurkumina zapobiega także tworzeniu się kamieni żółciowych, a także wspomaga trawienie. Jednocześnie kurkuma działa przeciwbakteryjnie na bakterie znajdujące się w drogach żółciowych i w przewodzie pokarmowym [13].

Trzeba wspomnieć także o imbirze (pochodzi z rodziny imbirowatych, tak jak kurkuma), który również przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania bohaterów tego artykułu. Stosowanie go jako przyprawy działa ogólnie pobudzająco na wydzielanie żółci, ale także śliny i enzymów trzustkowych, czyli jednym słowem – odgrywa istotną rolę w usprawnianiu procesów trawiennych. Kłącze imbiru ma również znaczenie jako prokinetyk, czyli substancja usprawniająca działanie wędrującego kompleksu mioelektrycznego (MMC), a to ma znaczenie chociażby w takich jednostkach chorobowych jak SIBO (przerost bakteryjny w jelicie cienkim) [14].

Wymieniony na końcu tego artykułu, ale z pewnością nie najmniej ważny jest mniszek lekarski. Surowcem zielarskim jest zarówno korzeń, liść, jak i ziele mniszka. Najsilniejsze właściwości lecznicze ma jednak sok ze świeżego korzenia tej rośliny, który jest szeroko wykorzystywany w kuracjach wątroby, zwłaszcza tych regenerujących jej miąższ. Działa żółciopędnie, żółciotwórczo, pobudza wydzielanie soków trawiennych, dzięki czemu poprawia trawienie i przyswajanie substancji odżywczych. Jego działanie oczyszczające zwiększają także właściwości moczopędne mniszka [15]. 

Ziołami wartymi zainteresowania w kontekście wspierania funkcji wątroby i jelit są także: dziurawiec zwyczajny, krwawnik lekarski, a także rumianek pospolity czy zioła gorzkie, takie jak: kocanka piaskowa, ubiorek gorzki, bobrek trójlistkowy czy goryczka żółta [12].

Bibliografia

1. Sobieszczańska B.M., Wpływ stresu na homeostazę przewodu pokarmowego, „Gastroenterologia Polska” 19(1), 2012, 16–20.
2. Cicero A.F.G., Colletti A., Bellentani S., Nutraceutical approach to Non-alcoholic Liver Disease (NAFLD): The avilable clinical evidence, „Nutrients” 10(92), 2018, 1153.
3. Romero-Gomez M., Zelber-Sagi S., Trenell M., Treatment of NAFLD with diet, physical activity and exercise, „Journal of Hepatology” 67(4), 2017, 829–846.
4. Younossi Z.M., Corey K.E., Lim J.K., AGA Clinical Practice Update on Lifestyle Modification Using Diet and Exercise to Achieve Weight Loss in the Management of Nonalcoholic Fatty Liver Disease: Expert Review, „Gastroenterology” 160(3), 2021, 912–918.
5. Anania C., Perla F.M., Oliver F. et al., Mediterranean diet and nonalcoholic fatty liver disease, „World Journal Gastroenterology” 24(19): 2018, 2083-2094.
6. Rinnnella E., Cintoni M., Raoul P. et al., Food components and dietary habits: keys for a healthy gut microbiota composition, „Nutrients” 11(10), 2019, 2393.
7. Saleeem M.T.S., Chetty C.M., Ramkanth S. et al., Hepatoprotective herbs – a review, „International Journal of Research in Pharmaceutical Sciences” 1(1), 2010, 1–5.
8. Sheng M.D., Yuxiang M.M., Qi M.B.B.S. et al., The therapeutic effect of silymarin in the treatment of nonalcoholic fatty disease. A meta-analysis (PRISMA) of randomized control trials, „Medicine” 96(49), 2017, 9061.
9. Wei X., Wang C., Hao S. et al., The therapeutic effect of berberine in the treatment of nonalcoholic fatty liver disease: a meta-analysis, „Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine” 2016, Article ID 3593951.
10. Chedid V., Dhalla S., Mullin G.E. et al., Herbal Therapy is Equivalent to Rifaximin for the Treatment of Small Intestinal Bacterial Overgrowth, „Integrative Medicine & Health” 5(1), 2014.
11. Rangboo V., Naroozi M., Zavoshy R. et al., The effect of Artichoke leaf extract on alanine aminotranferase and aspartate aminotransferase in the patients with nonalcoholic steatohepatitis, „International Journal of Hepatology” 2015, Article ID 4030476.
12. Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J., Fitoterapia i leki roślinne, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2014.
13. Irving G., Karmokar A., Perry D.B. et al., Curcumin: The potential for efficacy in gastrointestinal diseases, „Best Practice & Research Clinical Gastroenterology” 25(4–5), 2011, 519–534.
14. Jesudoss V.A.S., Santiago S.V.A., Venkatachalam K. et al., Zingerone (Ginger Extract): antioxidant potential for efficacy in gastrointestinal and liver disease, Gastrointestinal Tissue, 2017, Oxidative Stress and Dietary Antioxidants, 289–297.
15. Mohaddese M., Mahboubi M., Hepatoprotection by dandelion (Taraxacum officinale) and mechanisms, „Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine” 10(1), 2020, 1–10.