Termografia regulacyjna wg modelu
Heidelberskiego przeszła wiele modyfikacji, od momentu jej powstania,
do dzisiejszej metody skanowania. Historia TRD,
bo tak początkowo się nazywała od termoregulation diagnostik,
rozpoczyna się już w latach 50-tych. Dzięki dr E. Schwamowi
i dr Reehe powstały w tym czasie pierwsze fundamentalne zasady
diagnostyki termoregulacyjnej – kolejne zmiany wartości temperatury
w zakresie podczerwieni określają tzw. regulację, czyli reakcje żywego
organizmu na stymulację.
Następnie na Uniwersytecie
w Heidelbergu grupa naukowców skupiona wokół prof. G. Heima
i prof. M. Blomhke opracowała naukowe standardy i procedury
dokonywania pomiarów bezdotykowym czujnikiem podczerwieni. Metoda ta rozwijała
się jednak głównie jako metoda kontaktowa w wielu krajach obok klasycznie
znanej termografii medycznej.
Dopiero w 2008 roku polska
firma ENERGOMEDICA skonstuowała
bezdotykowy skaner podczerwieni i rozpoczęła rozwój tzw. skaningowej
diagnostyki termoregulacyjnej – STRD.
Na czym polega ta metoda skanowania
Metoda polega na bezdotykowym
pomiarze, czujnikiem podczerwieni, ciała człowieka, które jest poddane bodźcowi
stresowemu, jakim jest w tym przypadku, ochłodzenie ciała, co osiąga
się przez rozebranie badanego. W badaniach Heidelberskich
dowiedziono, że mały bodziec w tym przypadku to zdjęcie odzieży
i poddanie ciała zmianie temperatury jest miarodajne dla oceny reakcji
stresowej ciała.
Dla ułatwienia sposób badania można
porównać do badania usg, gdzie sondę, w tym przypadku analizator
podczerwieni, przesuwamy wg określonej procedury wzdłuż ciała człowieka
zbierając dane, czyli określone wartości temperatury w zakresie
podczerwieni. W odróżnieniu od badania usg tutaj sonda nie styka
się z ciałem. Dokonywane są trzy kolejne pomiary w ustalonym
porządku i czasie oraz czasem odroczony pomiar czwarty.
Pierwsze trzy pomiary są wykonywane
co 30 sekund a czwarty dopiero po 5 minutach. Taka metodyka
pozwala obserwować i analizować reakcje ciała nieświadome, czyli
niestabilne do świadomych, czyli stabilnych. Otrzymujemy szereg wartości,
które poddane są matematycznej analizie celem znalezienia korelacji.
Poniżej przykład grafów STRD do analizy rozkładu zmienności punktów.
W STRD jest istotne
nie tylko wartość samej temperatury, ale także trend
oraz wahania temperatury podczerwieni w określonej jednostce czasu.
Zamiany te nazywamy wartością regulacyjna lub inaczej plastycznością.
Wszystkie pomiary można przedstawić w formie obrazów lub wykresów. Poniżej
dla ułatwienia zrozumienia przedstawiam różne warianty obrazów STRD.
A. Przedstawia obraz klasycznej termografii
B. Przedstawia obraz o podwyższonej emisji energii
cieplnej w psychologi to może odpowiadać reakcji np. walki
C. Przedstawia obraz o obniżonej emisji energii cieplnej
w psychologi to może odpowiadać reakcji np. ucieczki
D. Przedstawia obraz zahamowania regulacji w psychologi to reakcja
zatrzymania np. lęk
E. Przedstawia obraz różnicy ujemnej temperatur pomiędzy
temperaturą rdzenia a kory. Można go wykorzystywać do oceny
ognisk zapalnych lub miejsc o charakterze przewlekłych stanów zapalnych
oraz analizy różnic między wnętrzem a poszczególnymi dermatomami
F. Przedstawia obraz różnicy dodatniej temperatur pomiędzy
temperaturą rdzenia. Pozwala to zaobserwować osłabione miejsca lub te,
potencjalnie narażone na uszkodzenie
Reasumując w procesie analizy termogramów poddajemy trzy
oceny zmienności promieniowania elektromagnetycznego w zakresie
podczerwieni czyli:
1. FUNKCJĘ – regulację
(plastyczność) przepływu energii cieplnej.
2. ENERGIĘ – zmiany
zawartości ciepła, czyli zamiany temperatury.
3. AKTYWNOŚĆ – czyli zmiany przepływu
kierunku ciepła
Co znaczy regulacja oraz sztywność
regulacyjna
Każdy punkt który zmierzyliśmy ma swoją określoną
wartość. Na skutek bodźca ( stresora – w tym wypadku jest nim
ochłodzenie ciała poprzez rozebranie pacjenta) następuje reakcja
pod postacią zmiany wartości danego punktu.
Dlaczego
dochodzi do zmiany?
Z punktu widzenia fizyki, każdy bodziec (stresor) wywołuje
reakcję energetyczną układu, w tym wypadku organizmu człowieka. Każdy
punkt na skórze poddany bodźcowi może zareagować na trzy sposoby.
Wartość, czyli temperatura, może wzrosnąć,
czyli niejako punkt się rozgrzewa; temperatura może ulec spadkowi czyli
punkt ulega ochłodzeniu i ostatnia możliwość temperatura
nie ulega zmianie. Jeżeli wszystkie badane punkty
posegregujemy według wartości, od najmniejszej do największej,
i nadamy każdemu z nich określony numer, a następnie
zaobserwujemy jak w czasie, czyli podczas następnych dwóch pomiarów, się
zachowują otrzymamy informację, która nazywamy regulacją.
Regulacja
to najważniejszy parametr zmian energetycznych. Dlaczego, spróbuję to wytłumaczyć w prosty sposób. Jeżeli
punkty o najwyższych wartościach w kolejnych pomiarach tzn. drugim
i trzecim i czwartym, będą miały wartość niższą to nazwiemy
to hyperegulacją pozytywną, jeżeli te same punkty będą się rozgrzewać
to nazwiemy to hyperegulacją negatywną. Wynika
to ze znanych, podstawowych praw fizyki – żadna wartość prawidłowa
nie może rosnąć gdyż taka sytuacja staje się nieprawidłowa
i sugeruje patologię danej funkcji.
Analogicznie jeżeli punkty o najniższej wartości
w kolejnych pomiarach, czyli drugim i trzecim i czwarty, będą
miały wyższą wartość to nazwiemy to hyporegulacją pozytywną,
a jeżeli te same punkty będą obniżać swoją wartość to nazwiemy
to hyporegulacją negatywną. Powstaje dokładnie taka
sama sytuacja jak w przypadku punktów gorących, z tym ze jest
to reakcja odwrotna czyli ciągły spadek temperatury jest reakcją
nieprawidłową i także sugeruje patologię funkcji.
Reasumując
punkty zimne stały się cieplejsze a cieplejsze stały się zimniejsze.
Zostaje
nam jeszcze trzecia możliwość, czyli nie zachodzi żadna zmiana wartości
temperatury punktu na skutek działania bodźca (stresora). Taką sytuację
nazywamy sztywnością regulacyjną, brakiem lub znacznym ograniczeniem plastyczności
badanego systemu.
Sztywność regulacyjna jest najbardziej niekorzystną sytuacją
regulacji. Brak odpowiedzi na bodziec mówi bowiem o chaosie
informacyjnym. Taki stan nie może trwać długo. Dlatego zawsze dążymy
do wyjaśnienia tego rodzaju reakcji. Należy pamiętać że sztywność,
w potocznym rozumieniu, kojarzy się nam z czymś martwym.
Tak w istocie się dzieje bowiem jeżeli system nie reaguje
na bodziec to z punktu widzenia procesów energetycznych jest
martwy, czyli nie reagujący ze środowiskiem lub właśnie kreuje własny
obieg informacji aby przetrwać. Na przykład w psychiatrii, mówimy
o afekcie sztywnym. Jeżeli więc coś jest „martwe“
to albo się tego pozbywamy lub próbujemy ożywić. Naturalnie
nie mowię o życiu w sensie biologicznym ale już
co do emocji to jak najbardziej pasuje.
Skąd bierzemy punkty do analizy TRD i jak oceniamy
np. stan narządów lub innych stref
Człowiek dysponuje wieloma systemami – np. systemem naczyń
– żyłami, tętnicami, naczyniami limfatycznymi; systemem nerwowym –
wegetatywnym. Na ten temat wystarczająco dużo jest zawarte
w programie studiów medycznych.
O czym jednak wiemy niewiele, to np. podział
ciała człowieka na segmenty. Pojęciem segment będziemy określać cały
obszar obejmowany przez pojedynczy nerw rdzeniowy w różnych tkankach.
Taki podział segmentacyjny występuje nie tylko w tułowiu,
ale także w kończynach. Na poniższym rysunku widzimy rozkład
segmentów ciała. Nerw rdzeniowy jest punktem
orientacyjnym unerwienia segmentacyjnego.
Obszary
jego wpływów obejmują, skórę (dermatoma), mięśnie szkieletowe (myotoma)
i trzewia (enterotoma). Segmentacyjnemu porządkowi podlega także unerwienie
wegetatywne naczyń, gruczołów potowych, „stroszycieli” włosów. Centrum segmentu
stanowi krążek międzykręgowy.
Podział segmentacyjny organów wewnętrznych mógł nastąpić dopiero
dzięki ich unerwieniu i ich stosunkowi do rdzeniowego systemu
nerwowego. Podział ten został dokonany wyłącznie na podstawie obserwacji
klinicznych. Pewne części skóry, mięśni i poszczególnych organów
wewnętrznych tworzą, w oparciu o ich unerwienie przez nerwy
rdzeniowe, funkcjonalną jedność, w której bodziec może przebiegać
poprzez nerw rdzeniowy do organu wewnętrznego na odpowiedni dermatom,
ale także w przeciwnym kierunku. W obrębie głowy
nie istnieje rdzeniowy podział na segmenty. Zasada podziału opiera
się tu na jednostce łuku skrzelowego.
Przy regulacji ciepłoty ciała decydującą rolę odgrywa skóra.
Dlatego należałoby na krótko powrócić do anatomii i fizjologii
tego organu. Jak wiemy w skórze wyróżniamy trzy warstwy: epidermis, corium i subkutis.
Przy czym corium jest w skórze miejscem
odpowiedzialnym za tworzenie i wydalanie ciepła skóry.
Substancja podstawowa corium tworzona jest
przez siateczkowo – śródbłonkową tkankę łączną (RES). W całym corium skóry
wytwarza ona jednolite, płynne, luźne, wysoko aktywne ciało tkanki łącznej.
Ukrwienie żylne skóry jest o wiele silniejsze niż pozostałych części
organizmu człowieka. Tak silne wyposażenie skóry w splot żylny odpowiada
histologicznej budowie organu zmysłu.
Poza tym w corium przebiegają dwie
sieci naczyń włosowatych limfy. Przyjmują one obficie międzykomórkowy płyn
tkankowy, który ostatecznie uchodzi potem poprzez miejscowe gruczoły
limfatyczne do przewodu piersiowego.
W przypadku płynu tkankowego chodzi o fizjologiczny
przesięk naczyń włosowatych, który wydzielany jest z kapilarów
tętniczych do przestrzenie międzykomórkowej. Później jest
on wchłaniany w części przez kapilary żylne z powrotem
do krwi, a pozostała część uczestniczy w tworzeniu limfy.
Unerwienie skóry jest również intensywne. Luźna tkanka łączna corium zaopatrywana
jest przez włókna sympatyczne i parasympatyczne. Regulacja ciepłoty
skóry następuje w wyniku zwężania lub rozszerzania się kapilarów, które
z kolei sprzężone są z innymi systemami corium.
W każdym przypadku przy regulacji ciepłoty
przez skórę, zasadniczą rolę odgrywa mezenchymalna substancja podstawowa,
która pod względem funkcjonalnym znajduje się pomiędzy
systemem naczyniowym żył i tętnic. Na podstawie segmentacyjnego
podziału ciała przez nerw rdzeniowy, ciepłota i zdolność reagowania
skóry na bodźce stają się wskaźnikami głębiej zlokalizowanych zaburzeń
funkcjonowania całego organizmu lub jego poszczególnych organów. Przykładowo
tacy badacze unerwienia segmentowego jak dr Head i MacKenzie byli
w stanie stwierdzić palpacyjnie przy schorzeniach organów wewnętrznych
niesymetryczne temperatury w przyporządkowanych organom segmentach.
Wiemy też, że określone strefy skóry odpowiadają określonym
narządom i nazywamy je strefami Heada.
Dzisiaj
wiemy, że za te reakcje odpowiadają tzw. reakcje segmentowe,
które obrazuje poniższy rysunek.
Co badamy w diagnostyce STRD?
Promieniowanie podczerwone człowieka jako aspekt otaczającego
go pola cieplnego jest znakomitym narzędziem, które służy do ukazania
stanu wewnętrznego organizmu człowieka. Zmiany promieniowania podczerwonego
korespondują ze zmian mikrokrążenia na skórze oraz udowodniono,
że mikrokrążenie skórne jest potencjalnym przedstawicielem całego łożyska
naczyniowego i odzwierciedla jego mechanizmy strukturalne
i funkcjonalne, a także zaburzenia ogólno-naczyniowe.
Mikrokrążenie skórne jest łatwo dostępne, stanowi przydatne
przełożenie modelu ogólnego łożyska naczyniowego (Holowatz i wsp. 2007).
Obieg skórny jest głównym miejscem termoregulacji człowieka i ma dużą
rezerwę pojemności, a tym samym możliwość wyraźnej reakcji naczyniowej
w odpowiedzi na bodźce fizjologiczne, metaboliczne, termiczne
i farmakologiczne (Holowatz i wsp. 2007).
W klasycznej termografii otrzymuje tylko obraz pól
cieplnych tj „zimne” lub „gorące” pola. Nie oddaje to w pełni
charakteru zmian mikrokrążenia skórnego. W metodzie STRD (skaningowej
diagnostyce termoregulacyjnej), która jak już wiemy, jest rozwinięciem
metody TRD (diagnostyki termoregulacyjnej w/g
metody heidelberskiej) jest możliwe pokazanie oraz obliczenie dodatkowych
obok obrazu temperatur zmian promieniowania podczerwonego, w postaci oscylacji
zmian temperatury oraz wyznaczenie statystycznego zmiany trendu czyli
wzrost spadek lub zahamowanie temperatury.
Podstawowa różnica między metoda TRD a STRD polega
na tym w metodzie STRD skanujemy bezkontaktowo skórę człowieka
mikrokamerą termowizyjną a w metodzie TRD mierzymy poszczególny
punkty na ciele. Metoda STRD dostarcza zdecydowanie więcej danych niż
metoda TRD. Ponadto metoda STRD ta pozwala na funkcjonalna ocenę
stanu organizmu. W odniesieniu do klasycznej termografii metoda STRD
pokazuje dynamikę zmian.
Metoda ta umożliwia:
·traktowanie człowieka jako
całość,
·uchwycenie w czasie
funkcji poszczególnych systemów, które tworzą tę całość
oraz w miarę możliwości, ujęcie ich ilościowo,
·określenie wewnętrznych zależności
tych systemów.
Technicznie metoda STRD polega na pomiarze temperatury
w wybranych miejscach na skórze miernikiem wykorzystującym
promieniowanie podczerwone. Ponieważ konieczne jest określenie
nie tylko samych wartości zmian, lecz także funkcji, należy
przedstawić cały ten system w formie amplitudy. W podobny sposób
przedstawia się w medycynie „stres”. To znaczy: uruchamia się jakiś
bodziec, a następnie sprawdza się wartości temperatury
przed i po tym obciążeniu. Następnie otrzymane wartości pomiarów
temperatury i ich wzajemne zależności przedstawia się w formie
analizy statystycznej.
Metoda pozwala w sposób całościowy i miejscowy pokazać
rodzaj zaburzeń autoregulacji mikrokrążenia u człowieka. Podstawą
analizy zmienności jest porównanie tzw. temperatury rdzeniowej reprezentowanej
na czole do tzw. temperatury korowej, czyli pozostałej powierzchni
ciała. Temp. rdzenia, czyli wnętrza ciała jest
reprezentowana przez środek czoła (glabella) – udowodniono,
że to miejsce odpowiada temperaturze rdzeniowej.
Po przeprowadzeniu skanu otrzymujemy trzy lub cztery
(w zależności od wyboru i celu badania) wartości zmienności pola
elektromagnetycznego w zakresie podczerwieni, mianowicie trend,
czyli kierunek zmian temperatury, wartość bezwzględną temperatury oraz tzw. regulacje,
czyli różnice pomiędzy poszczególnymi pomiarami temperatury.
Wszystkie te dane są podane analizie czynnikowej
i statystycznej. Pozwala to znaleźć powiązania pomiędzy
poszczególnymi podsystemami ciała, które mogą mieć wpływ na powstawanie
wielu chorób oraz zachowań emocjonalnych.
Wczesne wykrycie zmian autoregulacji i powiązanie tych
zaburzeń z chorobami oraz z występowaniem określonych wzorów
emocjonalnych pozwala na zastosowanie metody STRD do screeningu
dużych grup ludzi bez narażania ich na niekorzystne oddziaływanie pól
elektromagnetycznych jak promieniowanie rentgenowskie czy magnetyczne.
Przewlekły stres nazwany w medycynie „distresem” uznawany
jest za jeden z głównych czynników wielu chorób. Wiadomo dziś,
że chroniczny stres dobrze koresponduje z zaburzeniami
termoregulacji. Na tej podstawie obrazujemy tzw. wzorce emocjonalne,
które opisują przyczyny oraz objawy zaburzeń całego systemu człowieka.
Metodyka dokonywania pomiaru
Przygotowanie pacjenta do badania STRD.
3 dni przed pomiarem:
– nie powinno się wykonywać takich badań jak RTG,
tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny oraz żadnych zabiegów
laserowych (fizjoterapeutycznych i kosmetologicznych).
1 dzień przed pomiarem:
– zarówno w dniu poprzedzającym, jak i w dniu
badania nie powinno się uprawiać intensywnych / wyczerpujących dyscyplin
sportowych, takich jak: biegi długodystansowe, wspinaczka itp.
W dniu pomiaru:
– nie powinno się używać perfum, dezodorantów
i kosmetyków (innych niż do delikatnej pielęgnacji)
– można zjeść lekki posiłek (na śniadanie maksymalnie: 1
kromka chleba z masłem + 1 szklanka herbaty ziołowej, np. rumianek,
koper)
– należy zrezygnować z kawy, herbaty i innych środków
pobudzających (w tym z: alkoholu, narkotyków i papierosów)
– do badania należy przyjść w luźnej (nieuciskającej –
bez gumek, ścigaczy) odzieży wykonanej z włókien naturalnych,
najlepiej z długim rękawem
Na 1 godzinę przed pomiarem:
– należy unikać mycia ciała zimną wodą oraz nie myć
zębów i nie przepłukiwać ust (najlepiej umyć się i wyczyścić
zęby dzień wcześniej – wieczorem)
Na 30 minut przed pomiarem:
– na badanie należy przyjść z minimum 30 minutowym
wyprzedzeniem, aby dobrze zaadoptować się do warunków panujących
w gabinecie. Powinno się, chwilę posiedzieć w spokoju (nie rozmawiać
przez telefon!). Osoby noszące okulary powinny je zdjąć,
a kobiety rozebrać biustonosz
Przed pomiarem:
– należy poinformować osobę przeprowadzającą pomiar
o przyjmowanych lekach, preparatach, suplementach (w tym ziołowych
i homeopatycznych)
Warunki, jakie powinno spełniać pomieszczenie,
w którym wykonywane jest badanie:
– wielkość pomieszczenia – minimum 12m2;
– temperatura pomieszczenia – 22-25oC;
– wilgotność pomieszczenia – 60-80%;
– w pomieszczeniu nie powinno być żadnych włączonych
urządzeń do nadmuchu powietrza;
– wentylacja powinna być grawitacyjna.
Przeciwwskazania do wykonania badania:
– stan gorączkowy lub podgorączkowy;
– obecność osób niewspółpracujących z osobą wykonującą
badania (np. chorzy psychicznie, niespokojne dzieci);
– osoby po wyczerpującym stresie fizycznym, emocjonalnym,
psychicznym w dniu badania.
·Czujnik fabrycznie
kalibrowany do zastosowań medycznych
·Rozdzielczość pomiaru:
0,02 °C
·Dokładność pomiaru: 0,1 °C
·Kąt widzenia: 5° (rysunek
poniżej)
·Temperatura otoczenia
od -25°C do 125°C
·Czas pomiaru: 0,15 s
·Widmo pomiaru –
Procedura wykonania badania
Metoda badania została przyjęta
z modelu Heidelberskiego z modyfikacją wg Dr Elsen gdzie
bodźcem (stresorem) jest zdjęcie ubrania przez badanego.
Pacjent rozbiera się.
Przerwa 30 sekund
·I pomiar – pomoc bazowy
Przerwa 30 sekund
·II pomiar
Przerwa 30 sekund
·III pomiar
·IV pomiar – tzw odroczony
Metodyka obliczeń regulacji stref
Temperaturę podczerwieni mierzono
w punktach, które zgrupowano wzdłuż 10 linii ciała (linii pionowe
na tułowiu):
A-B – linia pośrodkowa przednia i tylna,
C-D – linie sutkowe lewa i prawa,
E-F – linie przyśrodkowej tułowia
G-H – linie kątów łopatki lewa i prawa;
I- L – linie przyśrodkowe kręgosłupa
Każda kolumna A-J zawierała 63 punkty
pomiarowe. W obrębie linii A-F wyodrębniono dodatkowo część górną,
środkową i dwie dolną, odpowiadające odpowiednio części ciała (1) głowowej,
(2) piersiowo-nadbrzusznej (3) brzusznej i (4) podbrzuszno-miednicznej
(A1, A2, A3, B1, B2, B3,).
Wykonuje się 3 serie pomiarów
w odstępach 30-sekundowych, traktując pierwszą serię jako wzorcowy rozkład
zmienności temperatury, a drugą i trzecią i czwarta [ostatnia
po 5 min]. Jako reakcję organizmu na ochłodzenie wynikające
z i dla pierwszej serii pomiarów wylicza się różnicę temperatury T0
między danym punktem a następnymi pomiarami, czyli T1-T2,-T3-T4 uzyskując
rozkład zmienności temperatury niezależny od indywidualnych różnic
międzyosobniczych.
Dla drugiej i trzeciej czwartej
serii wyliczono trend temperatury w danym punkcie względem pierwszej serii
pomiarów T.0 będącą obrazem reakcji termicznej danego punktu
na ochłodzenie.
Trend podzielono na dwie grupy,
czyli wzrost temperatury w kolejnych pomiarach lub spadek.
Ciało podzielono na cztery strefy,
czyli GŁOWA – KLATKA PIERSIOWA -BRZUCH I PODBRZUSZE
Następnie oblicza się dynamikę zmian ich
statystyczna korelacje dla jednego badania oraz kolejnych
Wyznaczanie trendu zmian regulacji
systemu
Każde badanie
nie tylko w medycynie jest pewnym „zatrzymaniem w kadrze”.
Nie powinno się wyciągać wniosków z jednego badania. W przypadku
badan funkcji o wysokiej zmienności to jest jeszcze szczególnie
ważne. Zamiana w badaniu STRD jest szczególnie pożądane bowiem świadczy
o takiej a nie innej zdolności adaptacji. Dopiero brak
zmiany plastyczności pokazuje problem. Czy to zdrowia fizycznego
czy emocjonalnego Naturalnie już w pierwszym badaniu możemy
to spróbować zdefiniować, ale dopiero po wykonaniu następnego
badania jesteśmy w stanie jeszcze lepiej zobaczyć to „zablokowane”
miejsce. W kolejnych skanach niejako nakładamy poszczególne wartości zmian
regulacji, jak na rysunku poniżej Widoczne procesy „zablokowania „
regulacji jako zagęszczenia krzywych oznaczane są strzałka. W takim
wypadku dokonujemy dokładnej analizy matematycznej i statystycznej miejsc
w których plastyczność jest bardzo wysoka, czyli niestabilna
oraz miejsc tzw. o niskiej plastyczności.
Takie podejście pozwala śledzić zmiany
autoregulacji cieplnej danego sytemu, czyli całego ciała lub jego wybranych
części. Odpowiednia analiza danych pozwala wyciągać wnioski o zaburzeniach
nie tylko ciała, emocji, ale także wpływu mózgu na ciało.
Tworzy to unikalny obraz tego jak naprawdę reagujemy na otaczając
środowisko.
Ten krótki artykuł
ma za zadanie wyjaśnić w miarę prosty sposób czym jest
skaningowa diagnostyka termoregulacyjna oraz jej potencjalne zastosowanie
nie tylko w medycynie, ale w innych naukach, które
potrzebują obiektywnej informacji o reakcji człowieka na otaczające
go środowisko.
Komentarze
Prześlij komentarz