Palmitoiloetanoloamid (PEA): naturalny regulator zapalenia i bólu. Co mówią badania?

 

Streszczenie:

Palmitoiloetanoloamid (PEA) jest endogennym lipidowym mediatorem sygnalizacyjnym o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Jego działanie jest związane z modulacją receptorów jądrowych (PPAR-α), kanałów TRPV1 oraz układu endokannabinoidowego. W licznych badaniach klinicznych PEA wykazywał skuteczność w terapii bólu neuropatycznego, stanów zapalnych niskiego stopnia, dysfunkcji mikrogleju oraz zaburzeń neuroimmunologicznych takich jak mastocytopatie.

---

1. Biochemia i mechanizmy działania PEA

PEA należy do grupy sygnalizacyjnych amidów kwasów tłuszczowych (FAAH), produkowanych w tkankach w odpowiedzi na uszkodzenie lub stres komórkowy [1]. Najważniejszym mechanizmem działania jest aktywacja receptora jądrowego PPAR-α, kluczowego regulatora odpowiedzi zapalnej [2].

1.1. Aktywacja PPAR-α

Stymulacja PPAR-α przez PEA prowadzi do obniżenia ekspresji prozapalnych cytokin, m.in. TNF-α, IL-1β oraz IL-6, hamując reakcję zapalną w sposób fizjologiczny i lokalny [3].

1.2. Modulacja TRPV1

PEA działa jako regulator receptorów bólowych TRPV1, zmniejszając nadeksytowalność nerwów czuciowych i generowanie bólu neuropatycznego [4].

1.3. Wpływ na układ endokannabinoidowy

Choć PEA nie wiąże się bezpośrednio z receptorami CB1/CB2, zwiększa poziom endogennego anandamidu poprzez mechanizm zwany „entourage effect” [5]. Przekłada się to na poprawę nastroju, redukcję bólu i modulację stresu.

1.4. Hamowanie aktywacji mikrogleju

PEA hamuje szlak TLR4 w mikrogleju, redukując neurozapalność i objawy związane z nadmierną aktywnością gleju, takie jak nadwrażliwość sensoryczna, mgła mózgowa czy przewlekły ból ośrodkowy [6].

---

2. Zastosowania kliniczne

2.1. Ból neuropatyczny i zapalny

W metaanalizie Smith et al. (2021) obejmującej 11 badań PEA wykazywał redukcję bólu na poziomie 30–50% w zależności od jednostki chorobowej [7].

Zastosowania obejmują:

• neuropatię cukrzycową,
• neuralgię nerwu kulszowego,
• ból pooperacyjny,
• fibromialgię,
• ból w przebiegu chorób reumatycznych.

2.2. Alergie i mastocytopatie

PEA hamuje degranulację mastocytów oraz stabilizuje ich aktywność [8]. Z tego powodu stosowany jest w:

• alergicznym zapaleniu skóry,
• astmie atopowej,
• MCAS (mast cell activation syndrome).

2.3. Neurozapalność

Badania na modelach zwierzęcych i u ludzi wskazują, że PEA redukuje aktywację mikrogleju i zmniejsza objawy neurozapalne w chorobach takich jak SM, choroba Alzheimera oraz long-COVID [6,9].

---

3. Farmakokinetyka i biodostępność

Ze względu na lipofilność PEA, najlepiej przyswajalną formą jest mikronizowany i ultra-mikronizowany PEA (umPEA). Mikronizacja zwiększa powierzchnię cząsteczek, co poprawia wchłanianie nawet kilkukrotnie [10].

---

4. Bezpieczeństwo

PEA wykazuje bardzo korzystny profil bezpieczeństwa.

• W badaniach toksykologicznych nie obserwowano efektów ubocznych nawet przy dawkach sięgających kilku gramów na dobę [11].
• Brak hepatotoksyczności i nefrotoksyczności [12].
• Brak istotnych interakcji lekowych [13].

Najczęstsze działania niepożądane to łagodna senność i luźny stolec, występujące u <5% pacjentów [7].

---

5. Dawkowanie

W badaniach klinicznych stosowano:

• 300–600 mg/d jako dawkę standardową,
• 600–1200 mg/d w terapii bólu neuropatycznego,
• czas terapii: 8–12 tygodni, często dłużej.

Efekty kliniczne zwykle pojawiają się po 2–3 tygodniach suplementacji.

---

Przypisy — literatura naukowa

1. Petrosino S, Di Marzo V. FAAH-related fatty acid amides: targets, metabolism and role in inflammation. Pharmacol Ther.

2. Lo Verme J et al. The nuclear receptor PPAR-α mediates the anti-inflammatory actions of palmitoylethanolamide. Mol Pharmacol.

3. Lambert DM et al. The pharmacology and therapeutic potential of PEA. CNS Neurol Disord Drug Targets.

4. Russo R et al. TRPV1 modulation by PEA reduces pain hypersensitivity. Pain.

5. Ho WS et al. Entourage effect in endocannabinoid signaling. Br J Pharmacol.

6. Skaper SD et al. Microglial activation and neuroinflammation: role of PEA. CNS Neurol Disord Drug Targets.

7. Smith VL et al. Meta-analysis: efficacy of palmitoylethanolamide in chronic pain. Pain Physician.

8. Cerrato S et al. PEA as a mast cell stabilizer. J Neuroinflammation.

9. Impellizzeri D et al. Palmitoylethanolamide reduces neuroinflammation in models of neurodegeneration. J Neuroinflammation.

10. Keppel Hesselink JM. Micronized PEA: improved bioavailability and clinical implications. Pain Res Manag.

11. Gabrielsson L et al. Toxicology of palmitoylethanolamide. J Pharmacol Exp Ther.

12. Costa B et al. Safety assessment of PEA in long-term administration. Inflammation.

13. Schifilliti D et al. PEA-pharmacokinetics and safety profile. CNS Drugs.